مالیات بر ارزش افزوده (VAT) به عنوان یکی از مهم‌ترین انواع مالیات غیرمستقیم در نظام‌های مالیاتی مدرن، نقش حیاتی در تأمین درآمدهای دولت‌ها در سراسر جهان ایفا می‌کند. این نوع مالیات که بر ارزش افزوده ایجاد شده در هر مرحله از تولید و توزیع کالاها و خدمات اعمال می‌شود، به دلیل ویژگی‌هایی مانند پایداری درآمد و جلوگیری از فرار مالیاتی، به طور گسترده مورد استقبال قرار گرفته است. در این مقاله به بررسی تاریخچه مالیات بر ارزش افزوده (VAT) در جهان و همچنین بررسی موردی اجرای آن در کشورهای منتخب می‌پردازیم.

تاریخچه و سیر تکاملی مالیات بر ارزش افزوده (VAT)

ایده اولیه مالیات بر ارزش افزوده به اوایل قرن بیستم بازمی‌گردد. ویلهلم فون زیمنس، صنعتگر آلمانی، در سال ۱۹۱۸ ایده‌ای مشابه VAT را مطرح کرد. با این حال، اولین اجرای عملی این نوع مالیات در سال ۱۹۵۴ در فرانسه صورت گرفت. موریس لوره، کارمند اداره مالیات فرانسه، به طور جدی روی توسعه و اجرای این سیستم کار کرد و به همین دلیل اغلب او را «پدر VAT» می‌نامند.

در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، کشورهای عضو جامعه اقتصادی اروپا (EEC) به تدریج مالیات بر ارزش افزوده (VAT) را به عنوان بخشی از هماهنگ‌سازی سیستم‌های مالیاتی خود پذیرفتند. این امر به تسهیل تجارت بین این کشورها کمک کرد. از آن زمان، VAT به طور فزاینده‌ای در سراسر جهان گسترش یافته و امروزه بیش از ۱۷۰ کشور از این سیستم به عنوان بخشی از نظام مالیاتی خود استفاده می‌کنند.

مزایا و معایب مالیات بر ارزش افزوده برای دولت‌ها و کسب‌وکارها

مالیات بر ارزش افزوده (VAT) مزایای متعددی برای دولت‌ها و کسب‌وکارها دارد، اما معایبی نیز به همراه دارد:

مزایا:

منبع درآمد پایدار برای دولت: VAT یک منبع درآمد قابل اعتماد برای دولت‌ها فراهم می‌کند، زیرا بر طیف گسترده‌ای از کالاها و خدمات اعمال می‌شود.

جلوگیری از فرار مالیاتی: به دلیل ماهیت چندمرحله‌ای VAT، فرار مالیاتی دشوارتر می‌شود. زیرا در هر مرحله از تولید و توزیع، مالیات پرداخت شده و قابل ردیابی است.

تشویق صادرات: کالاها و خدماتی که صادر می‌شوند، معمولاً از پرداخت VAT معاف هستند که این امر به تشویق صادرات کمک می‌کند.

شفافیت بیشتر در نظام مالیاتی: VAT به دلیل ثبت دقیق در هر مرحله، شفافیت بیشتری در نظام مالیاتی ایجاد می‌کند.

معایب:

پیچیدگی اجرا برای کسب‌وکارهای کوچک و متوسط (SMEs): اجرای VAT می‌تواند برای کسب‌وکارهای کوچک و متوسط (SMEs) پیچیده باشد، زیرا نیازمند ثبت دقیق و گزارش‌دهی منظم است.

فشار بر مصرف‌کنندگان نهایی: در نهایت، بار مالیات بر ارزش افزوده بر دوش مصرف‌کنندگان نهایی قرار می‌گیرد و می‌تواند منجر به افزایش قیمت‌ها شود.

مشکلات در برخی بخش‌ها مانند خدمات مالی و املاک: اعمال VAT در برخی بخش‌ها مانند خدمات مالی و املاک می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.

 

مالیات بر ارزش افزوده در فرانسه: اولین تجربه جهانی

فرانسه به عنوان اولین کشور در جهان، مالیات بر ارزش افزوده (VAT) را در سال ۱۹۵۴ به عنوان بخشی از نظام مالیاتی خود اجرا کرد. نرخ استاندارد VAT در فرانسه ۲۰٪ است، اما نرخ‌های کاهش یافته‌ای نیز برای برخی کالاها و خدمات ضروری مانند مواد غذایی، دارو و حمل‌ونقل عمومی وجود دارد.

مالیات بر ارزش افزوده در اتحادیه اروپا

کشورهای عضو اتحادیه اروپا موظف به اجرای VAT هستند، اما نرخ‌ها در کشورهای مختلف متفاوت است. حداقل نرخ استاندارد VAT در اتحادیه اروپا ۱۵٪ است. برخی کشورها مانند مجارستان نرخ‌های بالاتری (۲۷٪) و برخی دیگر نرخ‌های کاهش یافته‌ای برای برخی کالاها و خدمات دارند.

مالیات بر کالاها و خدمات در کانادا (GST/HST/PST)

کانادا سیستمی مشابه VAT به نام «مالیات بر کالاها و خدمات» (Goods and Services Tax یا GST) دارد. این سیستم در سال ۱۹۹۱ معرفی شد.

ویژگی‌های سیستم مالیاتی کانادا (GST/HST/PST):

GST یک مالیات فدرال با نرخ ۵٪ است.

برخی استان‌ها PST (مالیات فروش استانی) دارند که نرخ آن متفاوت است.

در برخی استان‌ها، GST و PST ادغام شده و HST (مالیات فروش هماهنگ) را تشکیل می‌دهند.

مالیات بر مصرف در ژاپن

ژاپن از سیستم مشابه VAT با عنوان «مالیات بر مصرف» (Consumption Tax) استفاده می‌کند. این سیستم در سال ۱۹۸۹ معرفی شد و به تدریج نرخ آن افزایش یافته است.

مالیات بر کالاها و خدمات در استرالیا (GST)

استرالیا از سیستم مالیات بر کالاها و خدمات (GST) با نرخ ۱۰٪ استفاده می‌کند. GST در سال ۲۰۰۰ معرفی شد.

مالیات بر ارزش افزوده در ایران

ایران نیز از سال ۱۳۸۷ قانون مالیات بر ارزش افزوده را به اجرا گذاشته است. این قانون در ابتدا به صورت آزمایشی اجرا شد و سپس به صورت دائمی به تصویب رسید.

مالیات بر ارزش افزوده (VAT) به عنوان یک ابزار مالیاتی مهم در اقتصاد جهانی، نقش بسزایی در تأمین درآمدهای دولت‌ها در سراسر جهان ایفا می‌کند. این مالیات غیرمستقیم، با وجود برخی معایب، مزایای قابل توجهی از جمله پایداری درآمد، جلوگیری از فرار مالیاتی و تشویق صادرات را به همراه دارد. بررسی نمونه‌های مختلف اجرای VAT در کشورهای گوناگون نشان می‌دهد که این سیستم با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی هر کشور، می‌تواند با نرخ‌ها و قوانین مختلفی اجرا شود.