در ایران، سیستم مالیاتی شامل انواع مختلفی از مالیات‌ها است که از طریق قانون مالیات‌های مستقیم، قانون مالیات بر ارزش افزوده، و سایر قوانین به تصویب رسیده است. در ادامه، به توضیح بیشتر هر یک از مهم‌ترین انواع مالیات‌ها، میانگین نرخ‌های آنها و تاریخچه‌ای از زمان ابلاغ و اجرای آن‌ها می‌پردازیم:

مالیات بر درآمد شخصی (مالیات بر اشخاص حقیقی):

طبق ماده ۱۱۱ قانون مالیات‌های مستقیم، مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی در ایران به صورت تصاعدی و بر اساس میزان درآمد افراد محاسبه می‌شود. این مالیات از افراد گرفته می‌شود که درآمدهای حاصل از فعالیت‌های شغلی، تجاری، و سایر منابع دارند. برای مثال، افرادی که از شغل‌های آزاد مانند پزشکان، وکلا یا مهندسان درآمد دارند، باید طبق درآمد خود مالیات بپردازند. نرخ این مالیات به طور معمول در سطوح مختلف درآمدی تغییر می‌کند؛ به این معنی که هر چه درآمد فرد بیشتر باشد، نرخ مالیات نیز افزایش می‌یابد. نرخ این مالیات معمولاً بین ۱۰ تا ۳۵ درصد متغیر است.

تاریخچه: مالیات بر درآمد در ایران از زمان تصویب “قانون مالیات‌های مستقیم” در سال ۱۳۴۵ به وجود آمده است و از آن زمان به تدریج بر اساس نیازهای اقتصادی و اجتماعی کشور اصلاح شده است.

مالیات بر درآمد شرکت‌ها (مالیات بر اشخاص حقوقی)

طبق ماده ۱۰۵ قانون مالیات‌های مستقیم، تمامی شرکت‌های تجاری در ایران موظف به پرداخت مالیات بر درآمد خود هستند. این مالیات به شرکت‌ها تعلق دارد و بر اساس سودی که شرکت‌ها از فعالیت‌های تجاری خود به دست می‌آورند، محاسبه می‌شود. معمولاً نرخ مالیات بر درآمد شرکت‌ها ۲۵ درصد است، اما این نرخ ممکن است در برخی شرایط خاص مانند صنایع خاص یا شرکت‌های صادراتی، تغییر کند.

تاریخچه: این نوع مالیات برای اولین بار در “قانون مالیات‌های مستقیم” مصوب سال ۱۳۴۵ اعمال شد و در سال‌های بعد با هدف تشویق به سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصادی، تغییراتی در نرخ‌ها و نحوه محاسبه آن ایجاد گردید.

مالیات بر ارزش افزوده (VAT):

مالیات بر ارزش افزوده که به اختصار VAT شناخته می‌شود، یکی از اصلی‌ترین مالیات‌ها در ایران است. طبق قانون مالیات بر ارزش افزوده، تمامی کالاها و خدمات مشمول این مالیات می‌شوند و کسب‌وکارها موظف به دریافت مالیات از مصرف‌کنندگان و پرداخت آن به سازمان امور مالیاتی هستند. نرخ معمول مالیات بر ارزش افزوده در ایران ۹ درصد است، اما برای برخی کالاها و خدمات خاص مانند کالاهای اساسی یا خدمات آموزشی، این نرخ ممکن است کمتر یا حتی صفر باشد.

تاریخچه: قانون مالیات بر ارزش افزوده برای اولین بار در ایران در تاریخ ۱/۷/۱۳۸۷ به تصویب رسید و از همان تاریخ به مرحله اجرایی درآمد. هدف از اجرای این قانون، ایجاد شفافیت در فرآیندهای مالی و بهبود جمع‌آوری مالیات‌ها بوده است.

مالیات بر نقل و انتقال املاک

طبق ماده ۵۹ قانون مالیات‌های مستقیم، مالیات بر نقل و انتقال املاک از فروشندگان یا خریداران املاک اخذ می‌شود. این مالیات به صورت درصدی از ارزش ملک محاسبه می‌شود و در معاملات ملکی از اهمیت بالایی برخوردار است. نرخ مالیات بر نقل و انتقال املاک بسته به نوع ملک و قیمت آن متفاوت است و معمولاً در حدود ۴ تا ۶ درصد ارزش ملک است.

تاریخچه: مالیات بر نقل و انتقال املاک در ابتدا در سال ۱۳۵۳ تحت عنوان مالیات بر اراضی و املاک وضع شد و در سال‌های بعد به تدریج در قانون مالیات‌های مستقیم گنجانده شد و نرخ‌های آن تغییرات زیادی داشته است.

مالیات بر درآمد اجاره

طبق ماده ۵۳ قانون مالیات‌های مستقیم، درآمد حاصل از اجاره املاک، وسایل نقلیه و سایر دارایی‌ها نیز مشمول مالیات است. افرادی که از اجاره ملک یا وسایل نقلیه درآمد کسب می‌کنند، موظف به پرداخت مالیات بر درآمد اجاره هستند. نرخ این مالیات بسته به میزان درآمد حاصل از اجاره و نوع دارایی ممکن است متفاوت باشد. معمولاً نرخ مالیات بر درآمد اجاره برای اشخاص حقیقی در حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد است.

تاریخچه: مالیات بر درآمد اجاره به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع درآمدی دولت، در “قانون مالیات‌های مستقیم” از زمان تصویب آن در سال ۱۳۴۵ مطرح بوده و در طول زمان بهبودهایی در آن انجام شده است.

مالیات بر ارث

طبق ماده ۲۷ قانون مالیات‌های مستقیم، مالیات بر ارث به دارایی‌هایی که از فرد متوفی به وارثان منتقل می‌شود تعلق می‌گیرد. میزان این مالیات بر اساس ارزش دارایی‌های ارثی و درجه رابطه خویشاوندی با فرد متوفی محاسبه می‌شود. برای مثال، وارثان نزدیک مانند فرزندان، ممکن است مالیات کمتری پرداخت کنند، اما در صورتی که فردی از اقوام دورتر وارث باشد، ممکن است نرخ مالیات بالاتر باشد. نرخ مالیات بر ارث معمولاً بین ۱ تا ۳۰ درصد است و بستگی به ارزش دارایی و درجه وابستگی وارث به متوفی دارد.

تاریخچه: مالیات بر ارث در ایران از گذشته‌های دور وجود داشته و در قانون مالیات‌های مستقیم ایران در سال ۱۳۴۵ به طور رسمی گنجانده شد و با تغییرات مختلفی در طول سال‌ها روبه‌رو بوده است.

مالیات بر سود سپرده‌های بانکی:

سود حاصل از سپرده‌های بانکی در حال حاضر تنها برای اشخاص حقوقی مشمول مالیات است. طبق قانون مالیات‌های مستقیم، شرکت‌ها و موسسات حقوقی که از سپرده‌های بانکی سود دریافت می‌کنند، موظف به پرداخت مالیات بر سود حاصل از این سپرده‌ها هستند. نرخ این مالیات معمولاً معادل ۱۰ درصد است و به صورت خودکار از سود پرداختی توسط بانک‌ها کسر می‌شود. این مالیات به منظور جلوگیری از فرار مالیاتی و ایجاد شفافیت در سیستم مالی کشور اخذ می‌شود و بانک‌ها مسئول انتقال آن به سازمان امور مالیاتی هستند.

تاریخچه: مالیات بر سود سپرده‌های بانکی در ابتدا برای افراد حقیقی در سال‌های گذشته اعمال می‌شد، اما در حال حاضر تنها برای اشخاص حقوقی در نظر گرفته شده است. این تغییر در سال‌های اخیر به منظور ساماندهی بهتر منابع مالی و تمرکز بر مالیات‌گیری از شرکت‌ها صورت گرفته است.

این مالیات‌ها تنها برخی از مهم‌ترین انواع مالیات در ایران هستند و هر کدام از آن‌ها با توجه به نوع فعالیت اقتصادی یا دارایی‌های فردی که مشمول مالیات می‌شود، شرایط خاص خود را دارند.